Δίλημμα του φυλακισμένου

Η κοινή λογική ....δεν είναι καθόλου κοινή!

Από το μέλος του Ηγετικού Επιτελείου Κινητοποιήσεων

Βασίλη Ρούσση

Το «Δίλημμα του φυλακισμένου» είναι χαρακτηριστικό φαινόμενο ατομικής συμπεριφοράς σε σχέση με το κοινό συμφέρον.

Το δίλημμα κυκλοφορούσε έντονα στις αρχές της δεκαετίας του 1950. Το διατύπωσαν δύο Αμερικανοί μαθηματικοί, οι Merrill Meeks Flood και Melvin Dresher στο ερευνητικό κέντρο RAND Corporation που τροφοδοτούσε με μελέτες προηγμένης στρατηγικής τον Αμερικανικό στρατό.

Το πρόβλημα έχει ως εξής. «Δύο άνθρωποι Α και Β είναι ύποπτοι για την τέλεση ενός εγκλήματος. Η αστυνομία δεν έχει επαρκή στοιχεία για την ενοχή τους και για το λόγο αυτό ο ανακριτής καλεί τον Α στο γραφείο του και του λέει: Αν ομολογήσεις ότι κάνατε το έγκλημα και ο Β δεν ομολογήσει θα αφεθείς ελεύθερος ενώ ο Β θα κάνει 20 χρόνια φυλακή. Αν όμως και ο Β ομολογήσει τότε και οι δύο θα φυλακιστείτε για 5 χρόνια. Αν δεν μιλήσεις και ομολογήσει ο Β, οι όροι αντιστρέφονται: ο Β θα αφεθεί ελεύθερος και εσύ θα μείνεις στη φυλακή για 20 χρόνια. Αν όμως και οι δύο δεν ομολογήσετε θα φυλακιστείτε και οι δύο μόνο για ένα χρόνο, λόγω έλλειψης στοιχείων. Την ίδια συζήτηση κάνει και με τον Β. Ο Α και ο Β δεν συναντιούνται και δεν επικοινωνούν μεταξύ τους.»

Αν έρθουμε στη θέση του Β θα σκεφτούμε: Αν ο Α έχει ομολογήσει, εμένα με συμφέρει να ομολογήσω γιατί αν το κάνω θα φάω 5 χρόνια ενώ αν δεν το κάνω θα κάτσω στη φυλακή 20 χρόνια. Αν δεν έχει ομολογήσει, πάλι με συμφέρει να ομολογήσω γιατί θα αφεθώ ελεύθερος ενώ αν δεν το κάνω θα κάτσω ένα χρόνο στη φυλακή. Άρα ό,τι και να κάνει ο Α εμένα με συμφέρει να ομολογήσω. Φωνάζει τον δεσμοφύλακα και του λέει ότι θα ομολογήσει. Όμως και ο Α σκέφτεται με τον ίδιο τρόπο και ομολογεί. Συνεπώς και οι δύο θα κάτσουν 5 χρόνια στη φυλακή.

Τώρα πόσο λογική ήταν η επιλογή τους;

Αν θεωρήσουμε ότι και οι δύο σκέφτηκαν να μεγιστοποιήσουν το συμφέρον τους, η επιλογή τους ήταν λογική. Ήλπιζαν και οι δύο ότι ο άλλος δεν θα ομολογήσει και θα αφήνονταν ελεύθεροι. Τα ήθελαν όλα για τον εαυτό τους. Να κερδίσουν όσο μπορούν περισσότερα ή έστω να υποστούν όσο το δυνατόν λιγότερη ζημιά. Βεβαίως, η επικράτηση του προσωπικού συμφέροντος δεν έφερε το καλύτερο αποτέλεσμα και για τους δύο, δηλαδή να μην καρφώσει ο ένας τον άλλο και να υποστούν τη μικρότερη ποινή με ένα χρόνο φυλάκισης ο καθένας.

Σήμερα συζητήσεις και σοβαρές αναλύσεις για το Δίλημμα του Φυλακισμένου γίνονται σε πολλούς και διαφορετικούς επιστημονικούς κλάδους όπως η Οικονομία, το Δίκαιο, η Κοινωνιολογία, η Ψυχολογία αλλά και η Βιολογία, σε ότι αφορά τη μελέτη της συμπεριφοράς μη λογικών βιολογικών συστημάτων.

Ορισμένοι οικονομολόγοι διακρίνουν στα πρόσωπα των δύο φυλακισμένων τον homο economicus, τον άνθρωπο που ως βασικό εμπόρευμα έχει τον εαυτό του και συμπεριφέρεται έτσι ώστε να μεγιστοποιήσει το κέρδος και να ελαχιστοποιήσει το κόστος αδιαφορώντας για τις κοινωνικές επιπτώσεις, ενώ οι φιλόσοφοι ασχολήθηκαν κυρίως με τα ηθικά διλήμματα των δύο φυλακισμένων.

Το δίλημμα του φυλακισμένου εκφράζει την ιδέα ότι αν σε μια κοινωνία τα μέλη της πιστεύουν ότι οι συμπολίτες τους παραβιάζουν τους κανόνες, τότε είναι πολύ πιθανό να τους παραβιάσουν κι αυτοί. Και θα τους παραβιάσουν παρά το γεγονός ότι θα προτιμούσαν κανείς να μην τους παραβίαζε.

Στο «δίλημμα του φυλακισμένου» το πρόβλημα υφίσταται λόγω της μη δυνατότητας συνεννόησης μεταξύ των δύο ανθρώπων. Απαραίτητος όρος για να υφίσταται το δίλημμα είναι η απουσία συνεννόησης λόγω αδυναμίας διαλόγου.

Σε όλη την ιστορική πορεία της ανθρωπότητας, ο διάλογος αποτελεί τον καμβά, πάνω στον οποίο υφαίνονται οι ειρηνικές και γόνιμες διαπροσωπικές ή διακρατικές σχέσεις.

Για την Ελληνική πραγματικότητα, η έλλειψη κοινωνικού διαλόγου έχει καλλιεργήσει μια αχαλίνωτη επιδίωξη του προσωπικού συμφέροντος. Αυτό μας έχει κάνει μια ανόητη κοινωνία έξυπνων ατόμων, μια κοινωνία όπου η κοινή λογική ....δεν είναι καθόλου κοινή!